Elektroencefalografia (EEG)

Kompleksowe źródło wiedzy o jednym z kluczowych badań w neurologii. Zrozum, czym jest EEG, jak działa, w jakich sytuacjach się je wykonuje i czego można oczekiwać na każdym etapie diagnostyki.

Na czym polega badanie EEG?

Elektroencefalografia to nieinwazyjna, neurofizjologiczna metoda diagnostyczna, która pozwala na badanie czynności bioelektrycznej mózgu. Została po raz pierwszy z powodzeniem zastosowana na człowieku przez niemieckiego psychiatrę i neurologa Hansa Bergera w 1924 roku, co zrewolucjonizowało diagnostykę neurologiczną i otworzyło drzwi do obiektywnego badania funkcji mózgu. Badanie polega na rejestracji za pomocą elektrod umieszczonych na powierzchni skóry głowy spontanicznych zmian potencjału elektrycznego, które pochodzą od zsynchronizowanej aktywności milionów neuronów kory mózgowej.

Co tak naprawdę mierzy EEG?

Rejestrowany sygnał to suma tzw. potencjałów postsynaptycznych generowanych przez komórki piramidowe w korze mózgowej. Mówiąc prościej, elektrody na głowie "podsłuchują" elektryczną rozmowę toczącą się między neuronami. Zapis tej aktywności, zwany elektroencefalogramem, ma postać fal o różnej częstotliwości i amplitudzie. Analiza tego zapisu pozwala ocenić funkcjonowanie mózgu w czasie rzeczywistym z dokładnością do milisekund, co jest niemożliwe do osiągnięcia za pomocą badań obrazowych jak tomografia komputerowa (CT) czy rezonans magnetyczny (MRI), które oceniają jedynie strukturę anatomiczną mózgu. EEG bada **funkcję**, podczas gdy MRI/CT badają **strukturę**.

Jak się przygotować do badania?

Prawidłowe przygotowanie jest kluczowe dla uzyskania wiarygodnego wyniku. Poniższe zalecenia pomogą zminimalizować ryzyko zakłóceń.

Dzień przed badaniem

Umyj włosy i skórę głowy: Użyj samego szamponu, bez odżywek, lakierów, żeli czy innych środków do stylizacji, które mogłyby izolować skórę.
Odpocznij: Postaraj się dobrze wyspać, chyba że lekarz zalecił badanie po deprywacji snu (celowym skróceniu lub pominięciu snu).
Poinformuj o stanie skóry: Jeśli masz na głowie rany, szwy lub zmiany skórne, poinformuj o tym pracownię przy umawianiu wizyty.

W dniu badania

Zjedz lekki posiłek: Badania nie wykonuje się na czczo. Hipoglikemia (niski poziom cukru) zmienia zapis EEG. Posiłek zjedz 2-3 godziny przed badaniem.
Unikaj stymulantów: Co najmniej 12-24 godziny przed badaniem nie pij kawy, mocnej herbaty, napojów typu cola, energetyków ani alkoholu.
Leki: Przyjmij leki zażywane na stałe, chyba że lekarz zalecił inaczej. Przygotuj listę wszystkich przyjmowanych medykamentów i suplementów.
Ubierz się wygodnie: Wybierz luźne, komfortowe ubranie, najlepiej bez metalowych ozdób w okolicach głowy i szyi.

Przygotowanie dziecka do badania EEG

U dzieci kluczowe jest pozytywne nastawienie i unikanie straszenia. Badanie można przedstawić jako "zakładanie czapki superbohatera do badania myśli". Warto zabrać ulubioną zabawkę, książeczkę czy kocyk. U małych dzieci badanie często planuje się w porze ich naturalnej drzemki, a rodziców prosi się o takie zorganizowanie dnia, aby dziecko było śpiące w trakcie badania.

Rodzaje badań EEG

W zależności od celu diagnostycznego, neurolog może zlecić różne warianty badania EEG, od standardowych po wysoce specjalistyczne.

EEG w czuwaniu (standardowe)

Podstawowa forma badania, trwająca 20-40 minut. Przeprowadzana jest, gdy pacjent jest w stanie spokojnego czuwania. Zwykle obejmuje metody aktywacyjne, takie jak hiperwentylacja (która przez zmianę pH krwi może wywołać zmiany w EEG) i fotostymulacja (która może sprowokować wyładowania u osób z padaczką fotogenną).

EEG we śnie (po deprywacji snu)

Badanie po częściowym lub całkowitym pozbawieniu snu. Przejście ze stanu czuwania w sen oraz sam sen są okresami, w których pewne nieprawidłowości padaczkowe ujawniają się znacznie częściej. Dlatego jest to badanie o wyższej czułości diagnostycznej w padaczce niż standardowe EEG.

Video-EEG

"Złoty standard" w diagnostyce epilepsji, szczególnie w różnicowaniu napadów padaczkowych od niepadaczkowych (np. psychogennych). Pozwala na precyzyjną korelację zapisu elektrycznego z obserwowanym zachowaniem pacjenta. Zwykle wymaga kilkudniowego pobytu w specjalistycznym ośrodku.

Holter EEG (ambulatoryjne EEG)

24-godzinne lub dłuższe monitorowanie w warunkach domowych. Pacjent prowadzi dzienniczek, w którym notuje swoje aktywności i ewentualne objawy, co później pozwala powiązać je z zapisem EEG. Jest to idealne rozwiązanie, gdy napady lub inne objawy występują rzadko.

EEG wysokiej gęstości (HD-EEG)

Zaawansowana technika wykorzystująca znacznie więcej elektrod niż standardowo (np. 64, 128 lub 256). Zwiększona gęstość elektrod pozwala na znacznie dokładniejszą lokalizację źródeł aktywności elektrycznej w mózgu, co jest przydatne np. w planowaniu leczenia operacyjnego padaczki.

Szczegółowe wskazania do badania EEG

EEG jest cennym narzędziem w diagnostyce wielu schorzeń. Poniżej omawiamy, co badanie wnosi w poszczególnych przypadkach.

Diagnostyka padaczki

Jest to główne wskazanie. EEG poszukuje międzynapadowych wyładowań padaczkokształtnych, pomaga różnicować napady uogólnione od ogniskowych, a także identyfikować konkretne zespoły padaczkowe, co determinuje wybór leczenia.

Zaburzenia snu

Jako część polisomnografii, EEG pozwala na obiektywną ocenę architektury snu – czyli proporcji i następstwa poszczególnych faz snu (NREM, REM). Jest to kluczowe w diagnozie bezsenności, narkolepsji czy zaburzeń zachowania w fazie REM.

Zaburzenia świadomości

Pomaga w różnicowaniu śpiączki, stanu wegetatywnego i zespołu zamknięcia. W procedurze orzekania o śmierci mózgu, wykazanie trwałej ciszy elektrycznej mózgu jest jednym z kryteriów potwierdzających.

Encefalopatie

W uszkodzeniach mózgu o podłożu metabolicznym (np. wątrobowym, nerkowym) lub toksycznym, EEG często wykazuje uogólnione zwolnienie czynności, a jego stopień koreluje z głębokością zaburzeń świadomości pacjenta.

Choroby neurodegeneracyjne

Choć nie jest to badanie pierwszego rzutu, w niektórych chorobach, jak choroba Creutzfeldta-Jakoba, EEG może wykazać bardzo charakterystyczne, okresowo występujące kompleksy fal ostrych, co ma duże znaczenie diagnostyczne.

Monitorowanie w OIT

Ciągłe monitorowanie EEG u pacjentów w ciężkim stanie na Oddziałach Intensywnej Terapii pozwala na wczesne wykrywanie niedrgawkowego stanu padaczkowego lub niedokrwienia mózgu.

Przebieg badania krok po kroku

Proces badania EEG jest bezbolesny i nieinwazyjny. Poniżej przedstawiamy jego szczegółowy przebieg, abyś wiedział, czego się spodziewać.

Przygotowanie w pracowni

Technik przeprowadza wywiad, mierzy głowę pacjenta, by dobrać czepek i zaznaczyć punkty wg systemu 10-20. Skóra pod elektrodami jest oczyszczana pastą abrazyjną, a następnie nakładany jest żel przewodzący. Jest to bezbolesne.

Rejestracja spoczynkowa

Pacjent leży lub siedzi z zamkniętymi oczami, starając się maksymalnie rozluźnić i unikać ruchów, mrugania czy zaciskania zębów. Ten etap (ok. 15-20 min) pozwala zarejestrować podstawową, spoczynkową czynność mózgu.

Metody aktywacyjne

Wykonuje się standardowe próby: otwieranie i zamykanie oczu, głębokie oddychanie przez 3 minuty (hiperwentylacja), które może powodować lekkie zawroty głowy, oraz stymulację błyskami światła o różnej częstotliwości (fotostymulacja).

Zakończenie i analiza

Po zakończeniu rejestracji czepek jest zdejmowany. Pacjent może od razu wrócić do normalnej aktywności. Wielostronicowy zapis jest następnie analizowany, interpretowany i opisywany przez lekarza specjalistę w dziedzinie neurofizjologii.

Szczegółowa charakterystyka fal mózgowych

Mózg generuje rytmiczne wzorce elektryczne zwane falami. Ich rodzaj, lokalizacja i reaktywność dostarczają kluczowych informacji diagnostycznych.

Interpretacja wyników EEG

Wynik badania to specjalistyczny opis, który wymaga interpretacji lekarza. Poniżej wyjaśniamy, co mogą oznaczać poszczególne terminy.

Podstawowe wnioski z opisu

Opis wyniku zazwyczaj kończy się podsumowaniem, w którym lekarz stwierdza, czy zapis jest "prawidłowy", czy "nieprawidłowy" i w jakim stopniu. Zapis prawidłowy oznacza, że czynność mózgu jest symetryczna i adekwatna do wieku. Zapis nieprawidłowy może wskazywać na obecność różnych patologii, które są szerzej opisywane w dalszej części.

Co mogą oznaczać konkretne zapisy w wyniku?

Czynność napadowa

Najbardziej specyficzny wskaźnik padaczki. Są to nagłe, wysokonapięciowe wyładowania (iglice, fale ostre, zespoły iglica-fala), które wyraźnie odcinają się od tła.

Uogólnione zwolnienie czynności

Dominacja wolnych fal (delta, theta) w całym zapisie. Wskazuje na ogólne zaburzenie funkcji mózgu, np. w encefalopatiach, stanach zapalnych lub zatruciach.

Ogniskowe zwolnienie czynności

Obecność wolnych fal tylko w jednym, określonym obszarze. Może świadczyć o zlokalizowanym uszkodzeniu strukturalnym mózgu, np. po udarze, w okolicy guza czy po urazie.

Asymetria zapisu

Znacząca różnica w amplitudzie lub częstotliwości fal między prawą a lewą półkulą mózgu. Podobnie jak ognisko fal wolnych, może wskazywać na problem strukturalny po jednej ze stron.

Ważna uwaga:

Interpretacja wyniku EEG należy wyłącznie do lekarza neurologa. Samodzielna próba analizy opisu może prowadzić do błędnych i niepotrzebnie stresujących wniosków.

Bezpieczeństwo i ograniczenia badania

Każde badanie medyczne ma swoje ramy. Warto wiedzieć, co EEG może, a czego nie może pokazać, oraz czy wiąże się z jakimkolwiek ryzykiem.

✔ Kluczowe fakty o bezpieczeństwie

Całkowicie nieinwazyjne: Na żadnym etapie nie dochodzi do przerwania ciągłości skóry.
Bezbolesne: Pacjent nie odczuwa bólu, co najwyżej lekki ucisk czepka.
Brak promieniowania: W przeciwieństwie do CT, badanie nie wykorzystuje promieniowania jonizującego.
Bezpieczne dla każdego: Może być wielokrotnie powtarzane u pacjentów w każdym wieku, w tym noworodków, a także u kobiet w ciąży.
Brak wpływu na organizm: Aparat EEG jest tylko odbiornikiem – nie wysyła żadnych sygnałów ani prądu do ciała.

❌ Istotne ograniczenia

"Migawka w czasie": Standardowe EEG to krótki, 20-minutowy zapis. Jeśli nieprawidłowości występują rzadko, mogą nie zostać uchwycone.
Niska rozdzielczość przestrzenna: EEG świetnie pokazuje, KIEDY coś się dzieje w mózgu, ale gorzej lokalizuje, GDZIE dokładnie.
Wrażliwość na artefakty: Mruganie, ruchy, napięcie mięśni – wszystko to może zakłócać zapis i utrudniać interpretację.
Aktywność powierzchniowa: EEG rejestruje głównie aktywność kory mózgowej. Zmiany w głębszych strukturach mózgu mogą być niewidoczne.

Technologia EEG w praktyce

Jak dokładnie działa sprzęt używany podczas badania? Oto uproszczone wyjaśnienie kluczowych elementów.

Elektrody i system 10-20

Na głowę pacjenta zakładany jest specjalny czepek z metalowymi elektrodami (najczęściej ze stopu srebra i chlorku srebra). Ich rozmieszczenie nie jest przypadkowe – stosuje się międzynarodowy standard, tzw. system 10-20. Zapewnia on, że elektrody znajdują się nad określonymi obszarami mózgu (płatami czołowymi, skroniowymi, ciemieniowymi i potylicznymi), co umożliwia porównywanie wyników między różnymi pacjentami i pracowniami na całym świecie.

Wzmacniacz i montaże

Elektrody zbierają bardzo słaby sygnał elektryczny (rzędu mikrowoltów). Sygnał ten jest przekazywany do wzmacniacza różnicowego, który wzmacnia go tysiące razy i filtruje zakłócenia. Lekarz analizuje zapis, patrząc na różnice potencjałów między parami elektrod, co nazywa się "montażem". Wyróżniamy montaże bipolarne (porównujące sąsiednie elektrody) i referencyjne (porównujące każdą elektrodę do wspólnego punktu odniesienia). Różne montaże pozwalają oglądać aktywność mózgu z różnych "perspektyw", co pomaga w precyzyjnej lokalizacji zmian.

Często zadawane pytania

Masz więcej pytań? Zebraliśmy odpowiedzi na te najczęściej pojawiające się w kontekście badania EEG.

Tak, badanie EEG jest świadczeniem gwarantowanym, co oznacza, że jest w pełni refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Wymagane jest jednak skierowanie od lekarza specjalisty, najczęściej neurologa, psychiatry lub pediatry, który ma podpisaną umowę z NFZ.

Jest to stan, w którym zapis EEG jest płaski, co oznacza brak jakiejkolwiek mierzalnej aktywności bioelektrycznej kory mózgowej. Stwierdzenie trwałej ciszy elektrycznej (w badaniu wykonanym według ściśle określonych wytycznych) jest jednym z kluczowych kryteriów wykorzystywanych w komisjach orzekających o śmierci pnia mózgu.

EEG odzwierciedla stan czynnościowy mózgu w momencie badania, więc formalnie nie ma "daty ważności". Jednak jego wartość diagnostyczna jest największa w odniesieniu do aktualnego stanu klinicznego pacjenta. Lekarz może zlecić powtórzenie badania po pewnym czasie (np. po kilku miesiącach lub latach), aby ocenić ewolucję zmian lub skuteczność wprowadzonego leczenia.

Tak, jest to możliwe w formie badania Holter EEG (ambulatoryjnego EEG). Pacjent otrzymuje do domu małe, przenośne urządzenie z podłączonymi elektrodami, które nosi przez 24 godziny lub dłużej. Pozwala to na rejestrację aktywności mózgu podczas normalnego, codziennego funkcjonowania i snu, co zwiększa szansę na uchwycenie rzadko występujących nieprawidłowości.